Βία και νέα γενιά. Ποιος τολμά να κοιτάξει τον καθρέφτη;

της Σοφίας Χατζοπούλου,

Ήταν περίπου δέκα χρόνια πριν, όταν σε ένα σχολείο της νησιωτικής Ελλάδας έγινε ένα πρόγραμμα για τον σχολικό εκφοβισμό με την έκτη τάξη, για να διερευνηθούν οι αιτίες και ο τρόπος αντιμετώπισης του φαινομένου που είχε ήδη αρχίσει να ακούγεται όλο και πιο συχνά.

Το πρόγραμμα εξελίχθηκε σε μια μελέτη περίπτωσης που μέσα από την κρίσιμη συμβολή των μαθητών απέδειξε πολλά και ενδιαφέροντα για το θέμα.

Καταρχάς, στην προσπάθειά μας να το εξηγήσουμε ανακαλύψαμε κάποιες πολύ ουσιαστικές και ίσως άβολες αλήθειες σχετικά με το σχολείο, την κοινωνία και τον εαυτό μας. Τέθηκε εξαρχής η ερώτηση τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός και τι τον

προκαλεί. 

Οι εντεκάχρονοι μαθητές με την αφοπλιστική τους ειλικρίνεια απάντησαν ότι υπάρχει ανισότητα στην κοινωνία και στο σχολείο και αυτό οδηγεί τους μαθητές που είναι πιο αδύναμοι (σωματικά, μαθησιακά και κοινωνικά) να γίνονται στόχος για κάποιους άλλους μαθητές που αισθάνονται την ανάγκη να επιβληθούν με αυτόν τον τρόπο.

Στην ερώτηση ποιο είναι το προφίλ του μαθητή που συνήθως γίνεται ο στόχος του του εκφοβισμού, οι μαθητές απάντησαν ότι καταρχάς αυτό που κατηγοριοποιεί τους μαθητές και τους καθιστά στόχους είναι η απόδοση στα μαθήματα και η βαθμολογία, μετά η οικονομική δυνατότητα της οικογένειάς τους, όπως αυτή για παράδειγμα αντικατοπτρίζεται στα ρούχα που φοράνε, καθώς επίσης οτιδήποτε τους κάνει διαφορετικούς, όπως το σωματικό βάρος, τα χαρακτηριστικά τους, και η συμπεριφορά τους πχ. αν είναι μαζεμένοι και συνεσταλμένοι.

Στο επόμενο ερώτημα σχετικά με το ποια είναι τα χαρακτηριστικά του μαθητή που εκφοβίζει, οι μαθητές τόνισαν ότι το άτομο αυτό δεν είναι κατά ανάγκη ‘κακό’ αφού πολλές φορές μεγαλώνει και το ίδιο σε βίαιο περιβάλλον, και έχει όπως είπαν ‘πρόβλημα με τον εαυτό του’. Όλοι συμφωνήσαμε τελικά ότι και τα άτομα που καταφεύγουν στον εκφοβισμό ως μέθοδο αυτοεπιβεβαίωσης χρειάζονται βοήθεια από το σχολείο και την κοινωνία, και δεν πρέπει απλά να τους τιμωρούμε ή να τους αποβάλλουμε από το σχολείο.

Όλα αυτά εκφράστηκαν σε ένα ταπεινό σχολείο της περιφέρειας από παιδιά χωρίς μεταπτυχιακά και διδακτορικά, αλλά με μπόλικη κριτική σκέψη και ειλικρίνεια που μπόρεσαν να δουν ένα κοινωνικό φαινόμενο στην ολότητά του, χωρίς φόβο, προκατάληψη και κοινωνικό αυτοματισμό. Σήκωσαν το χέρι και έδειξαν τους υπεύθυνους για αυτή την κατάσταση που δεν είναι άλλοι από τους εκπαιδευτικούς και κοινωνικούς θεσμούς έτσι όπως λειτουργούν σε συνθήκες νεοφιλελευθερισμού, δηλαδή άκρατου ατομικισμού, ανταγωνισμού, και οικονομικής κρίσης και εξαθλίωσης.

Διαβάζοντας τα μέτρα που εξήγγειλε η κυβέρνηση δια στόματος του υπουργού παιδείας, Κυριάκου Πιερρακάκη, συνειδητοποιούμε ότι ούτε κατά διάνοια δεν ανταποκρίνονται στο βάθος του προβλήματος και των πλευρών που ανέδειξαν οι μικροί μαθητές.

Πρόκειται για μια σειρά κατασταλτικά μέτρα και πειθαρχικές ποινές που έρχονται γρήγορα και βιαστικά να καλύψουν την ανασφάλεια και τον φόβο των γονιών, σε μια προσπάθεια να αποκαταστήσει το κράτος τον επιτελικό χαρακτήρα του και την αξιοπιστία που τόσο εύκολα και τραγικά απώλεσε με την σφαγή της γυναίκας στην είσοδο του αστυνομικού τμήματος στους Αγ. Αναργύρους. Σε μια προσπάθεια επίδειξης δύναμης και ‘σιδερένιας’ πυγμής, το υπουργείο παιδείας μετατράπηκε εν μια νυκτί σε υπουργείο δημοσίας τάξης και δημοσίευσε μια εγκύκλιο γεμάτη ποινές και αποβολές για να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα με βαθιές, κοινωνικές και πολιτικές αιτίες. Ακόμη χειρότερα, η εγκύκλιος προβλέπει και το άνοιγμα πλατφόρμας καταγγελιών για να εκτονωθεί το δημόσιο αίσθημα και να εκτοξευτεί ο κοινωνικός αυτοματισμός στα άκρα.

Καμία πρόβλεψη για την ουσιαστική πρόβλεψη των φαινομένων βίας στα σχολεία και γενικότερα. Καμία πρόβλεψη για τη στελέχωση του κάθε σχολείου με ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς. Καμία αυτοκριτική για το εκπαιδευτικό σύστημα και την ψυχολογική πίεση και τις κοινωνικές διακρίσεις που αυτό επιβάλλει στους μαθητές. Καμία πρόβλεψη για τη στήριξη των εμπλεκόμενων μαθητών και των οικογένειών τους, και των θυμάτων αλλά και των θυτών. Μόνο ποινές και τιμωρίες που το πιο πιθανό είναι να οδηγήσουν στην ανάπτυξη και την περαιτέρω σκλήρυνση της παραβατικής συμπεριφοράς από την πλευρά του παιδιού ή νέου που θεωρείται ως ‘το πρόβλημα’ και φέρει πια την ταμπέλα του παραβάτη πάνω του.

Το πρόβλημα όμως δεν αντιμετωπίζεται έτσι, γιατί απλά η αιτία του δεν βρίσκεται στον άνθρωπο αλλά στην κοινωνία. Δεν βρίσκεται στην λογική της ‘πάταξης’ και του ξεριζώματος του ‘κακού σπόρου’. Δεν βρίσκεται καν στον φόβο που θέλουν να επιβάλλουν στους επίδοξους παραβάτες μέσα από την ποινικοποίηση των πάντων. Ίσα ίσα η εξάπλωση της έννοιας του φόβου σε όλες τις πλευρές της ζωής μας είναι αυτό που τελικά οδηγεί την νέα γενιά να εκφράζει τα συναισθήματά της τραυματικά με τη χρήση βίας.

Αν αναρωτηθούμε σε τι περιβάλλον μεγαλώνουν τα παιδιά και οι νέοι στις μέρες μας και τι καταστάσεις αντιμετωπίζουν, θα καταλάβουμε ότι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους είναι η ενήλικη κοινωνία που αντί να τους προσφέρει ηθική και πρακτική στήριξη, τους αφήνει στην τύχη τους και όπου βγει.

Η νέα γενιά μαθαίνει από μικρή ηλικία ότι ‘εκεί έξω είναι ένας άγριος κόσμος’ και πρέπει να επιβιώσεις με όποιο τρόπο. Μεγαλώνει κατά κύριο λόγο μόνη της με γονείς χαμένους μέσα σε υπερωρίες και υπερεργασία για να μπορέσουν να τα φέρουν πέρα, μεγαλώνουν ζώντας μια καθημερινή γκρίνια για τα οικονομικά από γονείς που είναι στα πρόθυρα κατάρρευσης και δεν έχουν καμία πραγματική βοήθεια από την πολιτεία, αν εξαιρέσουμε τα καλάθια ‘παντεσπάνι’ που ενίοτε τους πετούν για να είναι ‘ήσυχοι’. Μεγαλώνουν συνειδητοποιώντας ότι το χρήμα κυβερνά τις ζωές τους και όποιος το έχει είναι δυνατός και ευυπόληπτος…χωρίς να έχει σημασία πως το απέκτησε…

Σουλατσάρουν μπροστά τους όλοι αυτοί οι ‘πετυχημένοι’ κάθε μέρα μέσα από τα μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης, προτείνοντάς τους το εύκολο κέρδος και την σελοφάν γκλαμουριά μιας κοινωνίας σε αποσύνθεση.

Το σχολείο γίνεται όλο και πιο έντονα ένας ακόμα χώρος ανάπτυξης ενός ατομικού success story , αποξενωμένο από έννοιες όπως συλλογικότητα, αλληλεγγύη, συνεργασία, ένας χώρος γεμάτος από στόχους αριστείας, ανόδου, και ανταγωνισμού…και όποιος αντέξει. Την καθημερινή βία της αποξένωσης και του ατομικισμού την βιώνουν πια και οι ενήλικες εργαζόμενοι εκπαιδευτικοί μέσα από την απειλή της αξιολόγησης που κατηγοριοποιεί όλους και τα πάντα, μαθητές, εκπαιδευτικούς, σχολεία, περιοχές…

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια ο εκφοβισμός θεριεύει παντού μέσα στην κοινωνία και ως πραγματικότητα αλλά ακόμη χειρότερα ως ιδεολογία. Μια ιδεολογία που βασίζει τον ολοκληρωτισμό της στην αντικατάσταση του συλλογικού από το ατομικό, και κάθε κοινωνικού οράματος από θεωρίες ‘ατομικής ευθύνης’ και ‘ανυπαρξίας εναλλακτικής’ (ΤΙΝΑ). Μια ιδεολογία που αφήνει το άτομο μόνο του με τα δικά του μέσα να επιβιώσει καθώς βομβαρδίζεται από παντού με εικόνες και ρητορική τρόμου. Και όπως πολύ καλά ξέρουμε ένα φοβισμένο ζώο γίνεται πολύ εύκολα επιθετικό. Πολλές φορές δε ο φόβος αυτός οδηγεί στην αναζήτηση ενός δυνατού αρχηγού που θα ενώσει όλα τα φοβισμένα πλάσματα σε ένα δυνατό κοπάδι, με άλλα λόγια, σε μια συμμορία με αρχηγό και ταυτότητα.

Αυτή η απανθρωποποίηση του ανθρώπου, η αναβίωση του κοινωνικού δαρβινισμού, η προβολή και κυριαρχία του άκρατου υλισμού ως πηγή ευτυχίας, και η άρνηση κάθε ελπίδας για αλλαγή οδηγεί τελικά σε μια απόγνωση που καταθλίβει τους νέους ανθρώπους και τους αγριεύει.

Μπορεί η πολιτεία μέσα από το υπουργείο παιδείας και τους φορείς του να σχεδιάζει και να προτείνει εκπαιδευτικό υλικό και πρότζεκτ πάνω στο φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, αλλά όλα αυτά είναι λόγια…και το παιδί και ο έφηβος νιώθει έντονα την υποκρισία. Την υποκρισία του να διδάσκεις κάτι που εσύ πρώτα δεν κρατάς. Την υποκρισία να κατηγορείς για εκφοβισμό αυτόν που εσύ πρώτα του τον έμαθες μέσα από τους εκφοβιστικούς θεσμούς σου.

Και τώρα έρχονται να εκφοβίσουν ακόμα περισσότερο μέσα από τις τιμωρητικές εγκυκλίους και τις διχαστικές πλατφόρμες. Έρχονται να σκληρύνουν ακόμα περισσότερο την αντίδραση των νέων στην υποκρισία του συστήματος που ζούνε. Χωρίς ίχνος παιδαγωγικής παρόλο που έτσι προφασίζεται ο τίτλος του, το υπουργείο ενισχύει τη νεανική παραβατικότητα και τη μελλοντική εγκληματικότητα.

Παιδιά και νέοι που έχουν εσωτερικεύσει όσο τίποτα άλλο τη βία της κοινωνίας στην οποία ζουν, που τρώνε το πρωινό τους μόνα, μπροστά στην τηλεόραση που δείχνει ,σοκαρισμένη τάχα ,ξανά και ξανά το πως οι τρομοκράτες πυροβολούν στο κεφάλι τους ανθρώπους στο συναυλιακό χώρο στη Μόσχα, παιδιά και νέοι που βγάζουν τη γλώσσα τους στην κοινωνία με στίχους που τη σοκάρουν, γιατί αντικατοπτρίζουν την υποκρισία της και τη σαπίλα της με απόλυτη κυνικότητα.

Η νέα γενιά ζητά με έναν ιδιόμορφο τρόπο την προσοχή και τη βοήθειά μας. Σαν καθρέφτης μάς δείχνει τον άσχημο εαυτό μας, αυτόν που αποφεύγουμε να δούμε εμείς οι μεγάλοι είτε από κακία είτε από δειλία…Προσπαθεί να μας σοκάρει, όπως άλλωστε το έκανε πάντα, αλλά πως να σοκάρεις πια τον ίδιο τον διάολο…χωρίς πυξίδα, τείνεις να γίνεις σαν κι αυτόν και να τον ξεπεράσεις.

Η νέα γενιά είναι το μέλλον αυτής της κοινωνίας…γι αυτό όλοι πρέπει να πατούμε ελαφρά όταν την προσεγγίζουμε. Η βία φέρνει βία, το ξέρουμε καλά αυτό. Η βία έχει επίσης πολλές μορφές και οι κεκαλυμμένες, εκλεπτυσμένες μορφές της είναι οι πιο επικίνδυνες, γιατί αφήνουν βαθιές πληγές που γρήγορα μολύνονται και εξαπλώνονται.

Η λογική ‘πονάει κεφάλι, κόβω κεφάλι’ δε λειτουργεί εδώ, γιατί μιλάμε για το ίδιο μας το σώμα ως κοινωνία. Αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε τη βία στους νέους πρέπει καταρχάς να σταματήσουμε να την επικεντρώνουμε μόνο σε αυτούς. Στην κοινωνία όλα είναι αλληλένδετα, οπότε οφείλουμε να δούμε την έξαρση της βίας με όλες τις εκφάνσεις της σε όλο το εύρος της κοινωνίας, τη φτώχεια, την εξαθλίωση, τη μοναξιά, την ανασφάλεια, τον ανταγωνισμό και τον αποκλεισμό. Πρέπει να κοιτάξουμε κατάματα αυτούς που μας εκφοβίζουν κάθε μέρα, όταν διαβάζουμε τις τιμές των προϊόντων στα ράφια ή όταν διαβάζουμε τη δική μας ‘τιμή’ στον έλεγχο προόδου ή στη μισθοδοσία μας.

Η νέα γενιά είναι η πιο ευαίσθητη σε ο,τι συμβαίνει εκεί έξω, κάνει ό,τι βλέπει και ότι μαθαίνει, δεν ξέρει να κρύβεται, έχει μια ακατέργαστη ειλικρίνεια που αφοπλίζει…Με κάθε βλέμμα, κραυγή, βρισιά ή κλωτσιά σού φωνάζει να την ακούσεις, να μιλήσεις μαζί της. Δεν είναι ο εχθρός σου, είναι η ελπίδα σου, μια ελπίδα που μαραζώνει κάθε μέρα…Μην της κλείνεις την πόρτα, γιατί κλείνεις την πόρτα στο ίδιο σου το μέλλον. 

Πηγή: https://selidodeiktis.edu.gr/