Γιατί είμαι κατά της αξιολόγησης;

 Χαράλαμπος Μπαλτάς

 Στην τέχνη και στην επιστήμη όταν παίρνεις ένα βραβείο μπορείς να το αρνηθείς γιατί δεν αναγνωρίζεις τον φορέα που σου το δίνει. Φαντάζομαι ότι κι ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να κάνει το ίδιο.  Μάλιστα τον τιμούμε ιδιαίτερα γι’ αυτό. Και μπορεί να φωνάξει μαζί με άλλους; «δεν είμαστε αιρετικοί, είμαστε εξαιρετικοί». Αλλά αρνούμαστε την αξιολόγηση ως «εξαιρετικός» του κράτους που συμπυκνώνει τον ταξικό συσχετισμό δυνάμεων προς όφελος της νέας αστικής τάξης της χώρας. Είμαστε συνεργατικοί.

Στην επιστήμη και στη φιλοσοφία έχουμε το αξιερώτητο που το αγαπάμε πολύ και το αξιαπάντητο. Η ερώτηση είναι ανώτερη της απάντησης. Αυτήν ακούσαμε κι αγαπήσαμε κι αυτήν κάναμε και μας αγάπησαν. Στην συνεργατική τάξη μας συμβαίνει το ίδιο. Κι αναζητούμε ερωτήσεις στον κύκλο που ανοίγουν το κλειστό όστρακο του αντικειμένου της

γνώσης. Τότε αυτό το λέμε «ιστορία» κι αισθανόμαστε ότι παίρνουμε μέρος σ’ αυτήν. Αυτή είναι η νέα ήπειρος. Κι εμείς ρωτάμε αλύτρωτα.

Είμαστε αντιμέτωποι στην δύση με δυο επιστημολογικές παραδόσεις, τον θετικισμό και τη φαινομενολογία. Η αξιολόγηση είναι έννοια απότοκη του θετικιστικού αγγλοσαξονικού κόσμου που γίνεται εμπόρευμα, καπιταλισμός, επιστήμη, πρόοδος, εργαλειακός ορθολογισμός, αποικιοκρατία, εξάρτηση,  γραμμική αντίληψη της ιστορίας και τεχνολογία. Στη θέση της η φαινομενολογία βάζει τη γνώση μετά τις επιπτώσεις της επιστήμης στη ζωή και στον θάνατο και τους κόσμους που ανοίγεται το υποκείμενο (δυνατός κόσμος, δυνητικός, εφικτός, ουτοπικός, πραγματικός, ψηφιακός, αληθινός, άλλος), συμπεριλαμβανομένης και της ακοσμίας της πανδημίας. Αξιολογώ σημαίνει υποτιμώ. Το τι ιεραρχώ σημαίνει το τι κάνω υποδεέστερο.  Κι ερωτάμε: ποιο είναι το νόημα του σχολείου και πως απαντάμε στην απάντηση «τίποτα» που γίνεται σχολική αποτυχία;     

Οι σχέσεις εξουσίας είναι για να τις μετατρέπουμε σε δημοκρατία για να μοιραζόμαστε την εξουσία και να αποδεχόμαστε το λάθος των πολλών.  Έτσι η συμμετοχική πολιτική είναι η ιδιότητα του πολίτη μέσα στους θεσμούς. Η αξιολόγηση όμως δημιουργεί νέες ιεραρχικές σχέσεις αναγνώρισης της εξουσίας κι όχι τη δυνατότητα της μοιρασιάς της. Ο τόπος της εν δυνάμει ισότητας, το σχολείο, γίνεται τόπος εισβολής εργαλείων ανισότητας, ανελευθερίας κι έλλειψης δικαιοσύνης. Μαθαίνουμε τελικά να υπάκουμε κι όχι να ακούμε. Μαθαίνουμε στις εντολές, τώρα που μάθαμε να τις αρνιόμαστε ως υπεύθυνες για τη νεωτερικότητα που έγινε Άουσβιτς. Τελικά, ως λύση, μαθαίνουμε  στην εξορία του νου. Αναρωτιόμαστε για το νόημα.

Ο νόμος στα σχολεία είναι το εμπόδιο της ελευθερίας του εκπαιδευτικού. Σε περιόδους όπως αυτή της ηγεμονίας του νεοφιλελευθερισμού εμποδίζει και την ισότητα και την δικαιοσύνη. Ο νόμος κάνει απραγματοποίητη τη δημοκρατία γιατί βάλλει κατά του υποκειμένου της γνώσης. Η επίκληση του νόμου από τους εκπαιδευτικούς ταιριάζει πιο πολύ στον διοικητικό τους ρόλο παρά στον παιδαγωγικό. Η διοίκηση είναι σε σύγκρουση με την παιδαγωγική εν συνόλω πλην της κρατικής. Το ερώτημα είναι: Διοίκηση ή Παιδαγωγική; Και γινόμαστε Αντιγόνες.

Ο αισθητός κόσμος στην Ευρώπη χωρίζεται σε κράτος, κεφάλαιο και θεσμούς. Η αξιολόγηση είναι εργαλείο της αγοράς και στερεί τους θεσμούς από την δύναμη που έχουν να συγκεντρώνουν την επιθυμία και να τη μετασχηματίζουν σε ιστορία. Η αγάπη να (συν)εργαζόμαστε μέσα κι έξω από τους θεσμούς μας κάνει επιφυλακτικούς στις έννοιες που παράγονται εκτός θεσμών (ανισότητα, αναπαραγωγή των κοινωνικών τάξεων, ιεραρχία, οικονομία, αλλοτρίωση, εντολές, ιδιοκτησία, βία). Μη θέσουμε και τα ζητήματα της πατριαρχίας που δυσκολεύει την ανάγνωση των σχέσεων μέσα κι έξω από τους θεσμούς. Ρωτάμε: μήπως τελικά το σχολείο είναι έξω από το σχολείο; Και μήπως θέλουμε άλλους θεσμούς στη θέση των θεσμών;

Το σχολείο της αξιολόγησης είναι διάδοχο του λαϊκού και του ευρωπαϊκού σχολείου που γνώρισε η χώρα μας. Ακολούθησε στην αρχή της κρίσης το ψηφιακό σχολείο και το δημοκρατικό. Συνέχισε το κοινωνικό και το ανοιχτό σχολείο και τώρα πάλι έχουμε το ψηφιακό και το ανοιχτό σχολείο. Και ρωτάμε: Το σχολείο της κοινότητας, με πρόληψη κι ανοιχτό προς τα έξω, μήπως είναι πιο κοντά σ’ αυτό που θέλουμε και πιο μακριά από την αξιολόγηση; Τι άλλαξε στο σχολείο που αξιολογήθηκε; Είπαμε δεν έχει κήπο κι απέκτησε; Και ρωτάμε πάλι: είναι το ψηφιακό σχολείο αυτό της κοινότητας κι η δασκάλα είναι η λαϊκή δασκάλα της γειτονιάς;

Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού μας δείχνει τα κριτήρια παραμονής του εκπαιδευτικού στην εργασία με τον χαρακτηρισμό του σε «εξαιρετικό». Επίσης τη λύση στα  προβλήματα που έχει με τα εργαλεία της επιμόρφωσης ή της μη μονιμοποίησης, της διαρκούς αναπλήρωσης και της απόλυσης, με βάση έναν νέο επαγγελματικό προσανατολισμό. Ρωτάμε: αν το σχολείο ήταν λιγότερο ή καθόλου αναπαραγωγικό, αν το σχολείο μείωνε τη σχολική αποτυχία, αν το σχολείο ήταν συμπεριληπτικό, αν το σχολείο ήταν αυτοδιαχειριζόμενο ή συνεταιριστικό, αν ήταν κοινοτικό, τότε θα συζητούσαμε περισσότερο την/τον εκπαιδευτικό ή τώρα;

Το εργαλείο της αξιολόγησης ταιριάζει με τα αναλυτικά προγράμματα, τον γονικό έλεγχο και την αυθεντία των γονιών, τα «ιδιαίτερα», την μετωπική διδασκαλία εντός των τειχών, την χρήση της τεχνολογίας στο εκπαιδευτικό σενάριο, το «δίδαξε ο δάσκαλος κι ο μαθητής  έμαθε», τη βαθμολόγηση των παιδιών, τις οργανικές θέσεις που μάχονται η μια εναντίον της άλλης, τις κλειστές πόρτες, την κατανόηση του κειμένου, τα μαθηματικά και τη φυσική, την κρατική παιδαγωγική, την παγκοσμιοποίηση, την ομοιομορφία του σχολείου ως προς κάποια κριτήρια των παιδιών, αλλά και τις σχολικές αίθουσες σαν αυτές των φροντιστηριακών μαθημάτων. Συγχρόνως η αξιολόγηση αφορά και πεδία «εκτός γνώσης», όπως την αυλή και την στάση της εκπαιδευτικού εκτός σχολείου. Και ρωτάμε: να συνεχίσουμε την αποδιοργάνωση του σχολείου τα τελευταία πέντε χρόνια ή να προχωρήσουμε με παιδαγωγικές συνεδρίες και σχολικά συμβούλια – με φωνή και των παιδιών κι ας μη προβλέπεται – που θα χαρίσουν ορχικά κάποιες δημοκρατικές αποφάσεις που μπορούν να επηρεάσουν την γενική κατεύθυνση; Να κάνουμε μικρές τοπικότητες και να εξετάσουμε ανάγκες κι επιθυμίες για το σχολείο που θέλουμε;  

Θέλω όμως να απαντήσω σ’ αυτό το εργαλείο της αγοράς με το όνομα «αξιολόγηση». Μια απάντηση κατώτερη της ερώτησης «τι κόσμο θέλουμε;». Σκέπτομαι να διαλέγουν τα παιδιά τον δάσκαλο και τους γονείς. Για το πρώτο γυρνάμε στις γειτονιές και παίζουμε με τα παιδιά. Μετά μας βλέπουν στο σχολείο και λένε: α, αυτός ήταν ο δάσκαλος. Και χαίρονται. Για τους γονείς ο βιολογισμός δύσκολα νικιέται. Τα παιδιά όλου του κόσμου δεν είναι παιδιά μας. Το προσφυγικό πρόβλημα μας έδωσε αυτογνωσία. Και με την ευγονική θα τα παραγγέλλουμε όπως τα θέλουμε. Συνήθως με μπλε ματιά. Και τα παιδιά δυσκολεύονται: ένας μπαμπάς που βαράει ίσως είναι προτιμότερος από καθόλου μπαμπά. Ρωτάμε: αν τα πρώτα χρόνια του παιδιού είναι τόσο κρίσιμα, τι σημαίνει η φτώχεια του 1/3 των παιδιών της χώρας που αναγγέλλει ένα αναλφαβητισμό αντίστοιχο του μεσοπόλεμου και δράσεις για το παιδί όπου το παρελθόν είναι πιο αξιοζήλευτο από το παρόν που εκποιείται;  

Αλλά αν θέλουμε να απαντήσουμε στο εργαλείο της αγοράς που λέγεται «αξιολόγηση» και θέλουμε να συμμετέχουν όλοι οι παράγοντες της εκπαιδευτικής πράξης, τότε αυτό που θέλουμε είναι η ευτυχής σύμπτωση παιδιών, γονιών και εκπαιδευτικών σε μια συνεργατική τάξη, όπου όλοι θέλουν όλους, χωρίς καταναγκασμό κι υποχρέωση. Αυτό θα το ονόμαζα το πανηγύρι της επιθυμίας. Όλοι/όλες/ όλα, να η δυνατή συμπερίληψη μ’ όλο τον οικολογικό κόσμο που αντιστέκεται στην «αξιολόγηση» του σχολείου, μαζί με το δέντρο, το μυρμήγκι, τη χελώνα, τον κοκκινολαίμη, τον πλάτανο, τη θάλασσα, το σκυλί, τη γάτα, το ποδήλατο ή τα βουνά που τα καλούμε να επιστρέψουν στη σχολική ζωή. Η στρατιά του ασυνείδητου της ψυχανάλυσης αντιστρατεύεται τον εργαλειακό ορθολογισμό της αξιολόγησης.

Κλείνοντας, να πω ότι αυτή την αξιολόγηση την έχω δει σε κάποιες μορφές της στο σχολείο. Είδα τι σημαίνει να κατηγορείσαι στο σχολικό συμβούλιο γιατί μοίρασες το άρθρο 16 στο μάθημα της «Αγωγής του Πολίτη», γιατί έθεσες ως γραπτό θέμα το ζήτημα της παιδικής ηλικίας των γονιών, όπου η ψυχανάλυση ήρθε πιο κοντά στην παιδαγωγική, γιατί αφιέρωσες το αναγνωστικό «Οι φιλίες των παιδιών» στον Παύλο, γιατί βγαίνεις έξω από το σχολείο ή γιατί κάνεις υπαίθρια διδασκαλία ή γιατί κάνεις προπαγάνδα κατά του φασισμού. Είδα συναδέλφους να μαίνονται εναντίον μου γιατί ήμουν «Όνειρα σε ρόδες». Είδα τον πόλεμο από συναδέλφους για τα προσφυγόπουλα, αν πρέπει να  φέρουμε πίσω στο σχολείο. Είδα δυο φορές τον πόλεμο σ’ αυτά τα παιδιά, και τον δικό τους και σε εμένα. Στερήθηκα την συνεργατική τάξη δυο χρόνια, δεν δίδαξα ξανά μετά από δεκατρία χρόνια το αγαπημένο μου μάθημα της πολιτικής και «επιμορφώθηκα». Όπως μου έλεγε ο σχολικός σύμβουλος, «δεν σε απολύουμε, σε επιμορφώνουμε». Μου έμεινε όμως βαθιά μέσα μου η παρηγοριά του «Σκασιαρχείου», την ομάδας που μ’ αγάπησε κι αγαπήθηκε.

Έχω την εντύπωση πως με την αξιολόγηση μια μέρα θα με πιάσουν και θα λογοδοτήσω για όλα αυτά. Και σκέφτομαι τον Κάφκα που έγραψε την «Δίκη» για την εκτέλεση του δασκάλου Φερέρ. Οι δικοί μου δάσκαλοι είναι ο Φρενέ, ο Κόρτσακ, ο Λόντι κι ο Μπενάγιες. Αλλά δεν ξέρω ποιο λογοτεχνικό βιβλίο θα γραφτεί γι’ αυτούς. Με ρωτούν βασανιστικά: Γιατί είσαι κατά της αξιολόγησης; Κι αναρωτιέμαι ενοχικά: Γιατί είμαι κατά της αξιολόγησης;

Στην ιστορία της εκπαίδευσης η πραγματολογία της αξιολόγησης αφορούσε στη συσχέτιση τριών εκφάνσεων: του αστικού εκσυγχρονισμού, του εκδημοκρατισμού και του εθνικισμού. Ο εκσυγχρονισμός κι ειδικά ο βίαιος γεννά τον εθνικισμό και κάνει μετέωρο τον μοντερνισμό. Οι προοδευτικοί εκπαιδευτικοί μας αξιολογηθήκαν, εκτοπίστηκαν, απολύθηκαν, πολέμησαν, φυλακίστηκαν, πολιτεύτηκαν, αντιστάθηκαν, εκτελέστηκαν, παύτηκαν κι αποβίωσαν εν πολλοίς με την πίστη τους στον κομμουνισμό. Στα μεταπολεμικά χρόνια στη δημόσια εκπαίδευση δεν γνωρίσαμε κανένα απ’ αυτούς μέχρι την μεταπολίτευση. Ζούμε με ένα τραύμα για την εκπαίδευση των παιδικών μας χρόνων. Κι αναζητούμε την άμεση δημοκρατία στο σχολείο. Γι’ αυτό μιλάμε διαρκώς για την «μεταρρύθμιση που δεν έγινε». Ρωτάμε πάλι: εκσυγχρονισμός με εθνικισμό μαζί ή δημοκρατία αντίπαλη ενδεχομένως των εργαλείων της αγοράς;

Καλή σχολική χρονιά παιδιά! Μεγάλα και Μικρά! Να μην ξεχάσουμε να είμαστε παιδιά! Να παλέψουμε να μην μας κακολογούν για τις σχέσεις που έχουμε μεταξύ μας! Το σχολείο να είναι στη θέση του, να περιμένει και τα παιδιά των παιδιών μας, να είναι μια κιβωτός των βιβλίων, των εντύπων, των εφημερίδων μας κι όλων των έργων των παιδιών που θα νικήσουν το εφήμερο. Κι ακόμη, αν είναι να κλείσει το σχολείο, τότε να γίνει ένα ανοιχτό μουσείο για παιδιά,  αν δεν έχει δικά του παιδιά και να πηγαίνουμε εκεί τα καλοκαίρια! Γιατί με τα εργαλεία της αγοράς μια μέρα μπορεί να μείνουμε χωρίς παιδιά, χωρίς σχολεία και χωρίς δασκάλους. Ή, κάτι να λείπει, το έργο δυσκολεύει. Για μας αγορά είναι η δημοκρατία.  Ανοιχτά σχολεία της κοινότητας παντού! Και να παλέψουμε στη γειτονιά να μην κλείσουν. Με τους δασκάλους και τις δασκάλες να περιμένουν τα παιδιά. Και τους γονείς να έχουν εμπιστοσύνη.

Χαιρετίσματα και στην εξουσία που δεν την μοιραζόμαστε. Η πολεμική ρητορική αφορά τον βαθμό που πήρε το σχολείο και τους βαθμούς των παιδιών. Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών έρχεται. Οι πρώτοι που θα την αρνηθούν είναι οι «εξαιρετικοί».  Ας τους δώσουμε από τώρα «το εύγε του δήμου και των σοφιστών». Και των γονιών θα έρθει η ώρα τους, όταν θα βρίσκουν την πόρτα του σχολείου κλειστή και μεγάλες τις αποστάσεις για να βρουν αυτό που θα τους δεχτεί. Τότε θα καταλάβουν ότι αξιολογούνται κι αυτοί. Χωρίς όμως «μπράβο».

Προλαβαίνουμε όμως να τ’ αλλάξουμε όλα; Ναι! Τα πρώτα νομικά αποτελέσματα για το εργαλείο της αγοράς που αποκαλείται «αξιολόγηση» την θέτουν σε εισαγωγικά. Μπορούμε να ενδυναμωθούμε. Αυτή τη χρονιά να συνεργαστούμε πιο πολύ από κάθε άλλη χρονιά και να πάμε στο συνδικάτο. Για να γίνει μια μέρα η κρατική παιδαγωγική θεσμική, κοινωνική, χαρούμενη, κριτική, μεταβιβαστική, ελπιδοφόρα και αντιπολεμική. Κι ίσως το πνεύμα της να υλοποιείται έξω από το σχολείο με δικά μας σχολεία. Άλλα ονόματα, άλλοι κοινωνικοί σχηματισμοί, άλλες σχέσεις, άλλοι καιροί, άλλα παιδιά κι ότι άλλο βάλεις κι εσύ. Δάσκαλοι είμαστε, το ξέρουμε, η τελεία είναι η πιο μεγάλη βία. Συνεχίζουμε χωρίς τέλος. 

Ο Χαράλαμπος Μπαλτάς είναι δάσκαλος στο 35^Ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών, μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας «Το Σκασιαρχείο» με «Τα θρανία της Άνοιξης» και τον «Κοκκινολαίμη»

Πηγή: https://www.e-lesxi.gr/