Αξιοποιώντας τον κινηματογραφικό λόγο στην τάξη

Του Βασίλη Μακρή

       Την τελευταία 3ετία λειτούργησε στο 14ο Δημοτικό Σχολείο Καλλιθέας, Κινηματογραφική Λέσχη τόσο για τους μαθητές στα πλαίσια του σχολικού προγράμματος, όσο και για τους γονείς ένα Σάββατο κάθε μήνα. Το ίδιο φιλμ παρουσιάζεται τόσο στα παιδιά, μέσω του μαθήματος της Γλώσσας, όσο και σε ξεχωριστές προβολές σε γονείς των μαθητών. Οι προβολές γίνονται μία κάθε τρίμηνο, ώστε να υπάρχει χρόνος για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση κάθε ταινίας.
Στη διαδικασία με τους μαθητές/τριες γίνεται μια εισαγωγική παρουσίαση, ακολουθεί η προβολή, μοιράζονται φυλλάδια εργασίας όπου (χωρίς υποχρεωτικότητα) καταγράφονται οι απόψεις των παιδιών (στα επίπεδα της κριτικής κατανόησης, της έκφρασης άποψης, της εικαστικής έκφρασης και της συναισθηματικής ευαισθητοποίησης), τα φυλλάδια δένονται σε έναν συλλογικό τόμο για την κάθε ταινία και τέλος μέσω συλλογικής επεξεργασίας διαμορφώνεται η εφημερίδα τοίχου για κάθε ταινία, η οποία αναρτάται στον ειδικά για αυτό το σκοπό χώρο του σχολείου. Τα φυλλάδια πρέπει να είναι έτοιμα πριν την προβολή και να μοιραστούν ή/και να δουλευτούν στην τάξη σε άμεσο χρόνο μετά την προβολή. Τα φυλλάδια δουλεύονται από τα παιδιά με ελεύθερη βούληση και δεν αποτελούν καταναγκαστική εργασία. Μπορούν να απαντήσουν σε ένα μέρος ή απλά να ζωγραφίσουν κάτι. Αλλιώς θα συνδυάσουν τις κινηματογραφικές προβολές με εξαναγκασμό σε υποχρεωτική εργασία, κάτι που είναι εντελώς έξω από την αντίληψή μας και τον σκοπό μας.

     Στην αντίστοιχη διαδικασία με τους γονείς μετά την προβολή της ταινίας, ακολουθεί στρογγυλό τραπέζι με κάθε φορά κάποιον/α προσκεκλημένο/η, όπου γίνεται συζήτηση πάνω σε θεματικούς άξονες της ταινίας.

    Η προσέγγιση του κινηματογραφικού λόγου επιχειρείται από την άποψη της αφηγηματικής μορφής, ως ένα σύνολο σημασιοδοτικών συστημάτων. Το φιλμ σε αυτή την περίπτωση αντιμετωπίζεται ως κείμενο και η μεθοδολογική σκοπιά που υιοθετείται είναι εκείνη της Ανάλυσης Λόγου. Ο κινηματογραφικός αφηγηματικός λόγος γίνεται αντικείμενο συστηματικής περιγραφής. Το φιλμικό κείμενο θεωρείται πριν απ’ όλα μια κοινωνικό-ιστορική ενότητα η οποία ανοίγεται στον κοινωνικό κόσμο και μεταφέρει ιδεολογία.

    Μέσα από αυτή τη διαδικασία, γίνεται η προσπάθεια να δημιουργηθούν στους μαθητές/τριες ερωτήματα, συγκρίσεις και κριτικές σκέψεις για τη σημερινή κατάσταση του σχολείου και της κοινωνίας. Να διερευνήσουν τις απόψεις των συμμαθητών τους, να βρεθούν σε θέση ανάλυσης των περιεχομένων της γνώσης και στη συνειδητοποίηση των ιστορικών, κοινωνικών και ιδεολογικών παραγόντων που καθορίζουν την παραγωγή και το περιεχόμενο της. Να αναζητήσουν ίχνη του παρελθόντος, να αναστοχαστούν.

     Η όλη διαδικασία και το θεωρητικό της πλαίσιο θα αναρτηθεί στο επόμενο διάστημα στο site της Εκπαιδευτικής Λέσχης και στο έντυπο περιοδικό.

Στην παρούσα φάση δημοσιεύονται τα φυλλάδια που χρησιμοποιήθηκαν στις προβολές για τα παιδιά, ώστε να αξιοποιηθούν από συναδέλφους που χρησιμοποιούν ή θέλουν να χρησιμοποιήσουν τον Κινηματογράφο μέσα στην τάξη.

      Πρέπει να τονίσω ότι τα φυλλάδια απευθύνονται σε μαθητές από την Δ’ έως την Στ τάξη, αλλά φτιάχτηκαν σε δοσμένη χρονική στιγμή για συγκεκριμένο σχολείο και μαθητές, μετά από συζήτηση, απηχώντας τη ματιά και την ιδεολογία αυτών που τα έφτιαξαν. Αυτό σημαίνει ότι σε άλλη χρονική στιγμή και σε άλλο σχολείο, τα φυλλάδια μπορεί να φτιαχτούν εντελώς διαφορετικά. Τα συγκεκριμένα φυλλάδια εργασίας των παιδιών απλά αποτελούν μια βάση που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ή να αναδιαμορφωθεί στον βαθμό που επιθυμεί κάθε συνάδελφος που θα δουλέψει στην τάξη του ή στο σχολείο του με τον Κινηματογράφο.

Οι ταινίες που είδαν τα παιδιά και τα φυλλάδια που φτιάχτηκαν για αυτές τις ταινίες.

1. Το Σκασιαρχείο. Σκηνοθεσία: Jean-Paul le Chanois, Σενάριο: Elise Freinet

     Λίγο μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1920, σε ένα μικρό χωριό της Προβάνς, προσλαμβάνεται ένας νέος δάσκαλος στο σχολείο αρρένων, ο κύριος Πασκάλ. Ο κύριος Πασκάλ συγκρούεται με την έλλειψη ενδιαφέροντος των μαθητών του. Αποφασίζει να αλλάξει ριζικά τις διδακτικές του μεθόδους. Εφαρμόζει καινούριες, μεθόδους διδασκαλίας, ερχόμενος αντιμέτωπος με τις συντηρητικές αρχές της περιοχής, αφού αυτή η μικρή επανάσταση δημιουργεί αρνητικές εντυπώσεις σε κάποιους γονείς και παράγοντες της περιοχής. Ταυτόχρονα όμως ο δάσκαλος προσφέρει μία συμφωνία: αν έστω και ένας μαθητής αποτύχει στις κρατικές εξετάσεις, θα παραιτηθεί. Όλο το ενδιαφέρον στρέφεται γύρω από τον Αλμπέρ, έναν μεγαλύτερο μαθητή που έχει αποτύχει ήδη τρεις φορές.

2. Το πικρό ψωμί. Σκηνοθεσία: Γρηγόρης Γρηγορίου, Σενάριο: Ίντα Χριστινάκη

    Πρόκειται για μια από τις πρώτες ελληνικές νεορεαλιστικές ταινίες, χωρίς γραφικότητες και ωραιοποιήσεις, μελόδραμα και μπουζούκι. Αντίθετα είναι μια πειστική απόδοση της δύσκολης ζωής των βιοπαλαιστών. Ένας φτωχός προσπαθεί, με τη βοήθεια της γυναίκας του, να μεγαλώσει τα τρία παιδιά του. Όταν θα σκοτωθεί σε εργατικό ατύχημα, ο μεσαίος γιος του θα αναλάβει να θρέψει την οικογένεια, αντιμετωπίζοντας όλες τις δυσκολίες. Ο άλλος γιος, όντας ανάπηρος, δεν αντέχει το βάρος που δίνει στους δικούς του και σκοτώνεται. Η μητέρα, η οποία υποφέρει από αρθρίτιδα, βλέπει τα χέρια της να αχρηστεύονται. Ο μικρότερος γιος εγκαταλείπει το σχολείο και ρίχνεται με τη σειρά του στη βιοπάλη.

3. Το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο. Σκηνοθεσία - Σενάριο: Αλέκος Σακελάριος

    Η ταινία αναφέρεται στη σύγκρουση που δημιουργείται μεταξύ ενός φτωχού, φιλότιμου καθηγητή, και μιας νεαρής πλούσιας, κακομαθημένης μαθήτριας. Όλα αρχίζουν όταν ένας φιλόλογος αναζητεί δουλειά σε ένα ιδιωτικό σχολείο, όπου οι περισσότερες μαθήτριες είναι από πλούσιες οικογένειες. Στην τάξη θα προσπαθήσει να διδάξει Όμηρο, σύντομα όμως θα διαπιστώσει ότι τα κορίτσια έρχονται περισσότερο για να κάνουν την πλάκα τους, χωρίς να υπολογίζουν τη μόρφωσή τους. Η στάση των κοριτσιών τον εξοργίζει και τους λέει ό,τι πιστεύει για αυτούς που δεν έχουν ανάγκη να δουλέψουν και τους συγκρίνει με τους φτωχούς μαθητές που είχε. Έτσι η Λίζα βρίσκει τρόπο, ώστε να απαλλαγούν από την παρουσία του. Όταν ο κ. Φλωράς τη χαστουκίζει, αυτή βάζει τη μάνα της να τηλεφωνήσει στον γυμνασιάρχη. Τελικά, ο Φλωράς, χάνει τη θέση του. Ωστόσο, η Παπασταύρου, φιλοτιμείται και λέει την αλήθεια στη μητέρα της, και ότι είναι κρίμα να χάσει τη δουλειά του ένας φτωχός άνθρωπος. Η Λίζα θα βάλει τώρα τον πατέρα της να διορθώσει τα πράγματα. Ο πατέρας της, τάσσεται κι αυτός υπέρ του καθηγητή, λέγοντάς του, να γιάσει το χεράκι του. Εν τέλει ο καθηγητής ξαναπιάνει δουλειά. Από εκεί και έπειτα, οι καθηγητές όλοι θα ακολουθήσουν αυτή τη μέθοδο του χαστουκιού.

4. Το κόκκινο μπαλόνι. Σκηνοθεσία: Αλμπέρ Λαμορίς, Σενάριο: Αλμπέρ Λαμορίς

    Ένα μικρό αγόρι βρίσκει δεμένο σ’ ένα στύλο, στους δρόμους του Παρισιού του 1950, ένα κόκκινο μπαλόνι. Το παίρνει μαζί του κ ι από εκείνη τη στιγμή κι έπειτα το μπαλόνι ακολουθεί το αγόρι παντού. Κάτι που προκαλεί τον φθόνο των άλλων αγοριών που παίζουν στους δρόμους.

    Στην ταινία πάρχει η φιλία του παιδιού με το μπαλόνι, υπάρχει το κατεστραμμένο από τον πόλεμο Παρίσι, υπάρχουν οι λαϊκές γειτονιές, υπάρχει ο άνθρωπος, υπάρχει η τρυφερότητα, υπάρχει η ποίηση!

    Η ταινία κουβαλάει μαζί της έναν Χρυσό Φοίνικα των Καννών, ένα Οσκαρ σεναρίου, εξαιρετικές μέχρι διθυραμβικές κριτικές και πολλές γενιές θεατών (παιδιών και μεγάλων), που την ευχαριστήθηκαν! Παίζει ο γιος του σκηνοθέτη, Πασκάλ Λαμορίς, και άλλα παιδιά του Παρισιού. Μέσα από την απλή φαινομενικά αυτή ταινία δίνεται η ποίηση του κινηματογράφου, μια ελεγεία για τις μυστικές πηγές της ζωής, ένα απλό τραγούδι του δρόμου που κρύβει μέσα του μια βαθιά γοητεία. Το μπαλόνι γίνεται ένα σύμβολο του νοήματος της ζωής και των ανθρωπίνων δυνάμεων για ανανέωση που επιτρέπουν στον άνθρωπο μέσα από την αγάπη να ανανεώνεται και να ανακαλύπτει εκ νέου το νόημα της ζωής.

5. Το αγόρι και ο κόσμος. Σκηνοθεσία:  Αλέ Αμπρέου, Σενάριο : Αλέ Αμπρέου

     Ο μικρός Cuca ζει σε ένα μικρό αγρόκτημα με τον πατέρα και τη μητέρα του. Ζουν φτωχικά, αλλά έχουν μεταξύ τους αγάπη και αλληλεγγύη. Γύρω τους η φύση σφύζει από ζωή. Ο μικρός Cuca εξερευνά τον κόσμο γύρω του, τα δέντρα, τα πουλιά, το πηγάδι, το ποταμάκι, τις μουσικές που γίνονται πολύχρωμα συννεφάκια. Αγναντεύει το ηλιοβασίλεμα με τον πατέρα του και παίζουν στη φλογέρα μια δικιά τους μυστική μελωδία.

    Όμως το πηγάδι στερεύει, η γη δεν βγάζει καρπούς... Ο πατέρας αναγκάζεται να πάει στην πόλη για δουλειά. Η απουσία του πατέρα όμως είναι αβάσταχτη, με τον μικρό, με μοναδικό εφόδιο την οικογενειακή τους φωτογραφία, να ξεκινάει ένα ταξίδι προς το άγνωστο για να τον βρει. Εκεί όμως θα έρθει αντιμέτωπος με τον μοντέρνο κόσμο… Θα γνωρίσει την εκμετάλλευση των αγροτών στα μεγάλα αγροκτήματα, θα γνωρίσει την εκμετάλλευση των εργατών στα εργοστάσια, θα γνωρίσει τη φτώχεια, την ανεργία, την καταπίεση.

    Ο Cuca έχει τα δικά του «όπλα»... Τη φαντασία και τη μουσική, που γίνονται πολύχρωμα συννεφάκια που δημιουργούν και τρέφουν το μυθικό πουλί της φαντασίας, της ελευθερίας και της ελπίδας.

6. Ο Ψύλλος. Σκηνοθεσία:  Δημήτρης Σπύρου, Σενάριο: Δημήτρης Σπύρου

      Ένας δωδεκάχρονος μαθητής που ζει σε κάποιο ορεινό χωριό της Ολυμπίας,to 1965, συντάσσει και διανέμει μια χειρόγραφη εφημερίδα με τίτλο «Ο Ψύλλος». Η τακτική ταχυδρόμηση της εφημερίδας του σε διάφορα μέρη και τα γράμματα που λαμβάνει ως απάντηση, είναι ο μόνος τρόπος να ταξιδεύει, να ξεφεύγει νοερά από τα στενά όρια του χωριού. Για τους γονείς του, που είναι φτωχοί αγρότες, η εφημεριδούλα του παιδιού τους είναι μια ασχολία χωρίς πρακτικό αντίκρισμα, ενώ για τους συγχωριανούς του, είναι μια γραφικότητα προς  ειρωνεία και χλευασμό. Την ίδια αντιμετώπιση έχει ο Ηλίας (ο Ψύλλος) και από τον δάσκαλό του, ο οποίος τον θεωρεί λίγο – πολύ απροσάρμοστο με τις «αρχές της τάξης και της πειθαρχίας», που αρμόζουν σε ένα μαθητή. Οι μόνοι του συμπαραστάτες είναι η συμμαθήτριά του η Κρινιώ και ο τρελός του χωριού (ο Γαλαξίας). Μέχρι τη στιγμή που καταφθάνει από την Αθήνα μια δημοσιογράφος, για να πάρει συνέντευξη από το νεαρό «εκδότη». Το απροσδόκητο ενδιαφέρον της πρωτεύουσας θα μεταστρέψει την άποψη όλων για την αξία της εφημεριδούλας, θέλοντας να την χρησιμοποιήσουν για τους δικούς τους σκοπούς. Όμως ο μαθητής θα παραμείνει πιστός στους στόχους, τα όνειρα και τις επιθυμίες του.

7. Jibeuro. Σκηνοθεσία:  Jeong-hyang Lee, Σενάριο : Jeong-hyang Lee

     (Η Eul-boon Kim που παίζει τη γιαγιά, όχι μόνο δεν είναι ηθοποιός, αλλά έβλεπε πρώτη φορά στη ζωή της κινηματογράφο...)

      Ο επτάχρονος Σάνγκ-γου, ένα ανυπόφορο αγόρι 7 ετών από τη Σεούλ, φτάνει στο σπίτι της γιαγιάς του σ’ ένα απομακρυσμένο ορεινό χωριό της Ν. Κορέας, ώστε η μητέρα να έχει χρόνο να ψάξει για δουλειά. Η γιαγιά,  του μετά από τόσα χρόνια σκληρής δουλειάς, είναι μονίμως σκυφτή και δεν μπορεί να μιλήσει.   Ζει σε μια ξύλινη καλύβα στην πλαγιά του βουνού, μακριά από την πόλη και τις ανέσεις της. Μεγαλωμένος στην πόλη, ο Σάνγκ-Γου έρχεται γρήγορα σε σύγκρουση με τη γιαγιά του και το νέο του περιβάλλον. Ανυπάκουος και εγωιστής, ξεσπάει. Μέσα όμως από την καλοσύνη, την υπομονή και τη στοργή της γιαγιάς του, μαθαίνει για την ευγνωμοσύνη, την ταπεινότητα και τη σημασία της αγάπης και της φιλίας. Αλήθεια, έχετε αγκαλιάσει τη γιαγιά σας ή τον παππού σας, πρόσφατα;

8. Ο Λαβύρινθος. Σκηνοθεσία:  Douglas Boswell, Σενάριο: Pierre De Clercq

      Ο δεκατετράχρονος Frikke είναι δεινός παίκτης ηλεκτρονικών παιχνιδιών, αλλά αυτό εδώ κρύβει μια αναπάντεχη έκπληξη: οι πρωταγωνιστές του είναι πραγματικά παιδιά και ζώα που οι ζωές τους φορτώθηκαν μυστηριωδώς στον λαβύρινθο του παιχνιδιού. Να παίξει ή να μην παίξει; Ιδού η απορία, ιδίως όταν η μοίρα των αγαπημένων του κινδυνεύει στον κυβερνοχώρο… Σε ένα αγώνα χρόνου, ο Frikke πρέπει να ανακαλύψει τον δημιουργό αυτού του απαίσιου παιχνιδιού για να μπορέσει να απελευθερώσει τους φίλους του από το κακόβουλο λογισμικό. Στην πορεία θα κατανοήσει ότι η ζωή είναι πολύ πιο όμορφη από την εικονική πραγματικότητα και ότι τα όμορφα και δυνατά συναισθήματα δεν κρύβονται σε παιχνίδια, αλλά στην πραγματική ζωή.


Τα φύλλα εργασίας για τη κάθε ταινία στον παρακάτω σύνδεσμο:
ΑΞΙΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΟΓΟ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ ΦΥΛΛΑΔΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 

Πηγή: http://www.e-lesxi.gr/