Προσοχή: φιλάνθρωποι (και) στα σχολεία!

 Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος

 Ένα από τα ωραία ντοκυμανταίρ που πρόβαλε μέσα στον Αύγουστο η ΕΡΤ3, η «Αόρατη καρδιά» (2018), της Καναδής Ναντίν Πεκενέζα, είναι διαθέσιμο στο Ertflix μέχρι τα μεσάνυχτα της 7ης Σεπτεμβρίου. Η ταινία ασχολείται με μια «επανάσταση»: έτσι παρουσιάζεται η χρηματοδότηση σχολείων και κοινωνικών υπηρεσιών μέσω Ομολόγων Κοινωνικού Αντικτύπου (Social Impact Bonds, SIBs), πρακτική που ξεκίνησε το 2010 στη Βρετανία, και σήμερα ακολουθείται σε 33 χώρες, κυρίως στον αγγλοσαξονικό κόσμο,

 

και σε τομείς όπως η εργασία, η στέγαση, η υγεία, η εκπαίδευση και οι φυλακές.

 

Πρόκειται, βεβαίως, για επανάσταση από τα πάνω: λίγο μετά την παγκόσμια κρίση του 2007-2008, φιλάνθρωποι καπιταλιστές –ο δισεκατομμυριούχος ιδιοκτήτης των ξενοδοχείων Hyatt Τζ. Μπ. Πρίτζκερ, η επενδυτική τράπεζα Goldman Sachs, το Ίδρυμα Ροκφέλερ κ.ά– άρχισαν να διαθέτουν κεφάλαια σε εθνικές και πολιτειακές κυβερνήσεις, επιδιώκοντας κέρδος (που πληρώνουν οι κυβερνήσεις) αν ο

πληθυσμός-στόχος της εκάστοτε επένδυσης (παιδιά σχολικής και προσχολικής ηλικίας, άστεγοι, φυλακισμένοι, εξαρτημένοι) «προοδεύσει», βάσει των στόχων που συμφωνούν επενδυτές και Δημόσιο και ελέγχουν εταιρίες όπως η Ernst & Young.

Η …«επανάσταση» μοιάζει σχέδιο με το οποίο κερδίζουν όλοι: οι μεν πλούσιοι δεν χρειάζεται να φορολογούνται για να χρηματοδοτηθούν δημόσιες υπηρεσίες από τους φόρους τους – οι δε δημόσιες Αρχές δεν χρειάζεται να ανησυχούν αν, ελλείψει εσόδων από φόρους, αδυνατούν να χρηματοδοτήσουν υπηρεσίες. Το βασικό που έχουν να κάνουν οι Αρχές, στο πλαίσιο μιας σύμβασης με φιλάνθρωπους καπιταλιστές, είναι να προϋπολογίσουν τις δημόσιες δαπάνες που θα απαιτούνταν, αν οι φιλάνθρωποι δεν επένδυαν σε κοινωνικές υπηρεσίες: Τι θα κόστιζε στο Δημόσιο αν, για παράδειγμα, οι φυλακισμένοι –ένας από τους πληθυσμούς-στόχους των επενδύσεων με Ομόλογα Κοινωνικού Αντικτύπου– υποτροπίαζαν; Πόσο θα κόστιζε στον προϋπολογισμό της πολιτείας ή του κράτους η σχολική διαρροή;

Υπολογισμοί όπως αυτοί προσφέρουν τη νομιμοποιητική βάση (την ηθική δικαιολόγηση) για το κέρδος που επιδιώκουν οι επενδυτές, αναλαμβάνοντας υπηρεσίες που όφειλε να εγγυάται το κράτος. Στη νέα εποχή (που, όπως σχολιάζεται στο ντοκυμανταίρ, θυμίζει τη βικτωριανή Αγγλία του 19ου αιώνα), με το τέλος της προβλεπόμενης διάρκειας της σύμβασης, οι δημόσιες Αρχές απλά πληρώνουν το-συμφωνημένο-κάτι-παραπάνω-από-την-επένδυση στους φιλάνθρωπους επενδυτές: αν οι τελευταίοι δεν είχαν την καλή καρδιά να επενδύσουν, η ζημιά για το Δημόσιο θα ήταν πολλαπλάσια σε σχέση με το συμφωνημένο κέρδος για τους φιλάνθρωπους με το αζημίωτο. Το ρίσκο γι’ αυτούς τους τελευταίους είναι οι στόχοι να μην πιαστούν. Αλλά όπως σημειώνει σε σχετική έκθεσή του ο ΟΟΣΑ, οι επενδυτές έχουν τρόπους να παρακάμπτουν συχνά τις συμφωνίες, ώστε να πληρώνονται παρά την αποτυχία του προγράμματος.

Μόλο που το ντοκυμανταίρ φαίνεται να υιοθετεί στην αρχή τους πανηγυρικούς τόνους περί «επανάστασης» στις κοινωνικές υπηρεσίες, οι ερευνητές παρουσιάζουν έντιμα και την άποψη των επικριτών. Τα προγράμματα που στηρίζονται σε Ομόλογα Κοινωνικού Αντικτύπου παρουσιάζουν συχνά σημαντικά ποσοστά αποτυχίας: ένας άστεγος με σοβαρή ψυχική ασθένεια, πολλαπλές εξαρτήσεις (αλκοόλ, ναρκωτικά) και χωρίς συγγενείς, είναι αδύνατο μέσα σε δύο χρόνια να σταθεί στα πόδια του και να κοινωνικοποιηθεί απλά επειδή του βρίσκουν σπίτι ή κάποιος κοινωνικός λειτουργός από το πρόγραμμα συζητά μαζί του τα προβλήματά του. Το ίδιο συμβαίνει και με τους στόχους που τίθενται για την εκπαίδευση των παιδιών: πρόκειται για στόχους χρονικά οριοθετημένους και απολύτως συναρτημένους με την επιδίωξη του κέρδους των επενδυτών: όταν το διάστημα παροχής υπηρεσιών εκπαίδευσης που συμφωνείται στη σύμβαση επενδυτών-Δημοσίου λήγει, οι «ωφελούμενοι» απλά μένουν χωρίς υπηρεσίες. Στο μεταξύ, ορισμένοι από αυτούς χρησιμοποιούν την υπολογισμένη «αγαθοεργία» τους ως βάση για δημόσιες σχέσεις  και, γιατί όχι, για πολιτική καριέρα. Αυτή είναι η περίπτωση του δισεκατομμυριούχου Τζ. Μπ. Πρίτζκερ, των ξενοδοχείων Hyatt.

Στα μέσα του 2013, όταν η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα Goldman Sachs δοκίμαζε για δεύτερη φορά να επενδύσει σε Ομόλογο Κοινωνικού Αντικτύπου στις ΗΠΑ, μπαίνοντας με 4,6 εκατομμύρια δολάρια σε πρόγραμμα σχολικής εκπαίδευσης στο Σολτ Λέικ Σίτι της Γιούτα, ο Πρίτζκερ προσφερόταν να συμπληρώσει 2,4 εκατομμύρια, και οι δύο συνεταίροι παρουσίαζαν τη συνεργασία τους σε «ιβέντ» στο Σικάγο: πέντε χρόνια μετά, ο Πρίτζκερ κατέβαινε με τους Δημοκρατικούς και κέρδιζε τον απερχόμενο Συντηρητικό κυβερνήτη του Ιλινόις Bruce Rauner, ξοδεύοντας για την καμπάνια του 171,5 εκατομμύρια δολάρια: 313.000 δολάρια για κάθε μέρα της καμπάνιας, ποσό που σύμφωνα με το Politico ξεπερνούσε πάνω από πέντε φορές το μέσο εισόδημα ενός νοικοκυριού στο Ιλινόις (60.000 δολάρια) και, σε κάθε περίπτωση, το ποσό που διέθεσε ποτέ υποψήφιος για την αυτοχρηματοδότησή του στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών.

Φαίνονται μακρινά όλα αυτά. Είναι; Ψάχνοντας πριν γράψω δυο λόγια για το ντοκυμανταίρ, έπεσα πάνω στην ιστοσελίδα του Δήμου Χαϊδαρίου, απ’ όπου αντιγράφω: «Ο Δήμος Χαϊδαρίου συμμετέχει σε Δίκτυο Δήμων της Ευρώπης, για την υλοποίηση ενός καινοτόμου Ευρωπαϊκού Προγ/τος, με τίτλο: “Ανάπτυξη ομολόγων κοινωνικού αντικτύπου για τη βελτιωμένη παροχή δημόσιων υπηρεσιών (SIBdev)”, με επικεφαλής Εταίρο, το Δήμο Heerlen (Ολλανδία). Η πρόταση έργου αξιολογήθηκε θετικά, ανάμεσα σε 62 προτάσεις έργων από 29 διαφορετικές χώρες. Οι Δήμοι – Εταίροι του προγράμματος είναι οι κάτωθι: Kecskemét (OYΓΓΑΡΙΑ)· Radlin (ΠΟΛΩΝΙΑ)· Fundão (ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ)· Baia Mare (ΡΟΥΜΑΝΙΑ)· Haidari (ΕΛΛΑΔΑ)· Pordenone (ΙΤΑΛΙΑ)· Heerlen (ΟΛΛΑΝΔΙΑ)· Aarhus (ΔΑΝΙΑ)· Võru (ΕΣΘΟΝΙΑ) · Ζaragoza (ΙΣΠΑΝΙΑ) […] Ο στόχος αυτού του Δικτύου Σχεδιασμού Δράσης είναι να διερευνήσει πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν Ομόλογα Κοινωνικού Αντικτύπου (Social Impact Bonds) για τη βελτίωση της παροχής δημόσιων υπηρεσιών σε τομείς όπως η απασχόληση, η γήρανση και η μετανάστευση». Με τη μεθοδευμένη απόσυρση του κράτους από τα πεδία αυτά να θεωρείται δεδομένη, όποιος δεν θεωρεί «επανάσταση» την επιστροφή στην Αγγλία του 19ου αιώνα, θα θεωρείται απλά ιδεοληπτικός.

Δείτε επίσης

OECD – LEED, Understanding Social Impact Bonds, OECD 2016 [εδώ: https://www.oecd.org/cfe/leed/UnderstandingSIBsLux-WorkingPaper.pdf (τελευταία ανάκτηση: 29.8.2022)]

Emily Gustafsson-Wright, What is the size and scope of the social impact bonds market? [εδώ: https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2020/09/Impact_Bonds-Brief_1-FINAL.pdf (τελευταία ανάκτηση: 29.8.2022)]

Alec Fraser, Stefanie Tan, Mylene Lagarde and Nicholas Mays, “Narratives of Promise, Narratives of Caution: A Review of the Literature on Social Impact Bonds”, Social Policy & Administration, 2016 https://doi.org/10.1111/spol.12260

Πηγή: https://www.e-lesxi.gr/